| Plan: | Dalem |
|---|---|
| Status: | voorontwerp |
| Plantype: | bestemmingsplan |
| IMRO-idn: | NL.IMRO.0512.BP2011110-tes1 |
Het beheer en onderhoud van de Boven-Merwede en ondiep grondwater in de uiterwaarden in het plangebied is in handen van Rijkswaterstaat. Het Waterschap Rivierenland is waterkwantiteits- en waterkwaliteitsbeheerder van het oppervlaktewater en waterkeringbeheerder.
Algemeen
Gorinchem is als landbouwnederzetting ontstaan op wat hoger gelegen gebied tussen twee riviermondingen van de Linge in de Boven-Merwede. De strategische ligging deed haar uitgroeien tot een knooppunt van handelsactiviteiten. Water is belangrijk voor de stad, het verleent de stad haar identiteit, maar vormt tevens een bedreiging. Het gebied ten oosten van Gorinchem maakt deel uit van de Nieuwe Hollandsche waterlinie. De linie is een belangrijk cultuurhistorisch erfgoed, dat moet worden beschermd en versterkt. Ten noorden van de A15 maakt het Gorinchems grondgebied deel uit van het Groene Hart.
De algehele waterhuishoudkundige situatie van Gorinchem is niet eenvoudig. Het gebied is grofweg in drie systemen te verdelen:
Aangezien de polderpeilen lager zijn dan de gemiddelde rivierwaterstand treedt kwel op (grondwaterstroming vanuit het eerste watervoerende pakket naar de polders). Gezien de dikte van de slecht doorlatende deklaag is de hoeveelheid echter gering. De kwelflux is het sterkst nabij de Boven-Merwede en neemt polderinwaarts af.
Watersysteem Gorinchem in de Tielerwaard
Van Gorinchem-oost wordt wel gezegd dat het watersysteem tegennatuurlijk is. Het stedelijk gebied van dat stadsdeel ligt weliswaar in het putje van de Tielerwaard, maar toch is de afvoer in oostelijke richting, via het landelijk gebied naar het gemaal Broekse Sluis bij Vogelswerf in de Zuiderlingedijk. Het stedelijk gebied vormt een peilvak samen met het landelijk gebied. Vandaar dat het zomerpeil hoger is dan het winterpeil. Waterinlaten voor Oost vanuit de Linge bevinden zich in de Spijksedijk en bij de Vijfde Uitgang. Staat in een uitzonderlijk geval de Tielerwaard onder water, dan dienen de Overlaten in de Waal- en Merwededijk als uitstroomopening. Deze moeten dan wel door een ‘dijkleger’ worden afgegraven.
De Dalemsluis moet het laatste water uitlaten. De wijk Wijdschild neemt binnen Gorinchemoost weer een aparte plaats in. Het gebied ligt pas sinds 1815 binnen de dijkring van de Tielerwaard door de aanleg van de Dalemsedijk en de Spijksedijk. Doordat de beide rivieren tot dat jaar hun slib hebben kunnen afzetten ligt Wijdschild hoger dan de rest van Gorinchem-oost. Gorinchem-oost valt in vier peilvakken, namelijk Wijdschild, Laag Dalem zuid (flexibel peil), Dalem en Gorinchem-oost.
Inundatiewater
Het gebied tussen Dalem en Gorinchem is aangewezen is als 'afleidingstraverse inundatiewater'. Wanneer er een dijkdoorbraak heeft plaatsgevonden waarbij de Tieler- en Culemborgerwaarden inunderen, zal het inundatiewater afgevoerd worden via deze traverse en teruggezet worden op de Waal. Dit wordt mogelijk gemaakt door in een dergelijke situatie een aantal trajecten van deze dijk af te graven.
In de kern Dalem van de Gemeente Gorinchem ligt een gemengd rioolstelsel. Door het rioolgemaal aan het Wiel wordt het afvalwater verpompt naar de AWZI Gorinchem - Oost.
Om de zuivering te ontlasten zal in de toekomst, daar waar mogelijk, het regenwater van het gemengde stelsel worden afgekoppeld en worden afgevoerd naar open water.
De toestand van het water het watersysteem en de waterketen wordt aan de drie thema's uit het gemeentelijk waterplan (zie paragraaf 3.3.2) beschreven:
Water en kwantiteit
Door de ligging van Gorinchem aan de Boven-Merwede, door de stroming van de Linge, het Merwedekanaal en het kanaal van Steenenhoek door de stad, maar ook door het vele water in de polders is er in de gemeente al geheel veel water aanwezig.
Gorinchem-oost is laaggelegen en de afvoerrichting is in regionaal opzicht tegennatuurlijk (stroomopwaart in oostelijke richting). Daardoor zijn in de zomer de wateraanvoermogelijkheden zeer gering (beperkte inlaat vanuit de Linge) en in de winter treedt her en der grondwateroverlast op. In het verleden is door de gemeente drainage aangelegd om overlast te verminderen. Het drainagewater wordt grotendeels op oppervlaktewater afgevoerd. Wel kan gesteld worden dat er veel water aanwezig is in de wijken van Gorinchem-oost en de wateren relatief breed gedimensioneerd zijn. Het functioneren van het watersysteem nu en in de toekomst wordt momenteel doorgerekend.
In Dalem zijn problemen in natte perioden. Veel oppervlaktewater is daar in het verleden gedempt en bovendien zijn regenwaterputten in onbruik geraakt. In plaats daarvan sluiten particulieren afvoeren van hemelwater (daken, terrassen) aan op het riool en wordt wateroverlast geconstateerd.
Het is echter onduidelijk wat de exacte oorzaak van de problemen is. De problemen lijken na analyse van berekeningen, niet veroorzaakt te worden doordat de twee overstorten (45 en 46) vanuit Dalem verdronken raken bij piekgebeurtenissen. Bij een extreme bui zoals op 30 juni 2005 zal de overstort echter wel verdronken zijn. Dit belemmert de afvoercapaciteit van het rioolstelsel negatief waardoor water-op-straat op kan treden.
Geconcludeerd wordt dat de problemen in Dalem zodanig zijn, dat geen concrete maatregelen nodig/mogelijk zijn. Aandachtspunt vormt het onderhoud van de aanwezige smalle watergang .
Natuur, ecologie en waterkwaliteit
De waterkwaliteit in Gorinchem wordt op diverse punten gemeten door het waterschap en het Zuiveringsschap. Bij de toetsing is voor stikstof en fosfaat uitgegaan van het zomergemiddelde, voor doorzicht van het jaargemiddelde en voor zuurstof van het 10-percentiel. Stikstof voldoet op alle plaatsen aan het MTR, doorzicht op de meeste plaatsen. De grootste problemen betreffen fosfaat en de zuurstofhuishouding. De oorzaak van de slechte zuurstofhuishouding ligt waarschijnlijk in de geringe afmetingen van de watergangen, mede als gevolg van baggeraanwas. Maar fosforrijke kwel kan zorgen voor een hoog zuurstofverbruik. De hoge fosfaatconcentraties in het oppervlaktewater zijn naar verwachting ook grotendeels toe te schrijven aan toevoer vanuit het grondwater.
In het algemeen zijn de waterkwaliteitsproblemen het grootst in Gorinchem-West. Hier ligt een aantal hoogbelaste watergangen waar als gevolg van het ontwerp van het watersysteem de doorspoelmogelijkheden vaak gering zijn.
In de gemeente is er een achterstand met betrekking tot het baggeren van de watergangen. De gemeente heeft de intentie het baggeren eind 2006 op orde te hebben. Conform het concept Meerjarenbaggerprogramma 2003-2012 van HHSAV worden hoofdwatergangen die smaller zijn dan 4 meter voor 2008 gebaggerd. De hoofdwatergangen breder dan 4 meter (bijna alle hoofdwatergangen in Gorinchem) staan voor 2010 en 2011 in de planning om gebaggerd te worden. Waterschap Rivierenland heeft baggeren in Gorinchem pas na 2010 op de planning staan. Afstemming van de baggerwerkzaamheden tussen Rivierenland en de gemeente is echter opgestart en is ook wenselijk voor het westelijk deel van Gorinchem. Afstemming van de uitvoering zou de effectiviteit van het baggeren immers sterk kunnen vergroten.
Groene waarden in de stad worden met name aangetroffen langs de oostelijke vestingwallen, langs de noordrand van de West-Gorinchem ten zuiden van de A15, langs de Linge (met name ten noorden van de bebouwde kom) en in de uiterwaarden van de Boven-Merwede in het oosten van Gorinchem.
Water en ruimte
Het water is in de gemeente zichtbaar aanwezig in de stad. De historische kern met haar oude vestingwallen neemt hierbij een centrale plaats in. Met name de oostwal wordt als een waardevolle plek benoemd. Gorinchem ligt aan een knooppunt van 3 grote wateren (Boven-Merwede, Linge en Merwedekanaal), waardoor een groot aantal activiteiten op het water plaatsvindt. Ook de polders is veel water aanwezig. Verder dragen de Dalemse inundatiesluizen en de overlaten in de dijk van Waal en Boven-Merwede dragen bij aan het waterrijke karakter van Gorinchem.
Binnen het plangebied Dalem bevindt zich een A-watergang. Deze watergang krijgt een waterbestemming.
Het water in Gorinchem wordt op diverse manieren door haar bewoners recreatief (mede)gebruikt (zwemmen, vissen, schaatsen en spelevaren).
Zwemmen gebeurt in Gorinchem op een groot aantal plaatsen, er is echter geen water dat de officiële waterhuishoudkundige functie zwemwater heeft. Er wordt gezwommen in de Linge, in het Merwedekanaal, in de Boven-Merwede en een aantal kleinere watergangen, zoals de Wiel bij Dalem. Schaatsen gebeurt voornamelijk op de Oostgracht bij de vestingwallen, daarnaast is er een natuurijsbaan in de stad. Ook wordt op diverse plekken in de gemeente gevaren met roei- en zeilbootjes. De zeilmogelijkheden in de stad zijn echter afgenomen door hoogbouw langs het Merwedekanaal. Met name voor beginnende zeilers zijn er nu onvoldoende mogelijkheden. Ten behoeve van de pleziervaart (Linge, Boven-Merwede) zijn er recreatiehavens.
In een groot aantal watergangen van de gemeente wordt gehengeld. Een knelpunt voor zowel de hengelsport als voor spelevaren is de slechte onderhoudstoestand van de waterlopen. Het huidige beheer, dat gericht is op ecologische ontwikkeling van de watergangen (water- en oevervegetatie), is op veel plaatsen een belemmering voor de hengelsport, met name voor wat betreft de bereikbaarheid van het water.
Net binnen het zuidelijk deel van het plangebied ligt de Merwededijk als de primaire waterkering. De primaire waterkering beschermt het achterliggende gebied tegen overstromingen vanuit de rivier. De waterkering is eind jaren '95-96 versterkt.
Een dergelijke waterkering moet voldoen aan minimale eisen welke in een legger worden omschreven. Daarnaast heeft het waterschap in de Keur omschreven welke geboden en verboden gelden rondom de waterkering. Zo is het bijvoorbeeld verboden om binnen de keurzones van de waterkering ontgravingen te doen, of woningen te bouwen. Bij het waterschap kan ontheffing aangevraagd worden van deze verboden. In de ontheffing worden voorwaarden gesteld waaraan de activiteit moet voldoen.
In het kader van het watertoetsproces zullen het Waterschap Rivierenland en Rijkswaterstaat door de gemeente Gorinchem worden ingelicht over dit bestemmingsplan. De resultaten van dit overleg worden in dit plan opgenomen.